Çikolata kisti veya tıptaki adıyla ovaryan endometrioma; rahmin iç kısmını döşemekle görevli olan endometrium dokusunun, rahim dışındaki yumurtalık dokusu üzerinde gelişmesi ve çeşitli şikâyetlere yol açması durumudur. Klinikte endometrium dokusunun farklı vücut bölgelerinde gelişmesi olayına endometriozis adı verilir. Bu anlamda, çikolata kisti endometriozisin bir alt türüdür denilebilir.
Çikolata kisti yumurtalık üzerinde gelişen endometriozis dokusunun kistleşmesi durumu olduğundan, bu rahatsızlığın rahimden dökülen endometrial dokulara bağlı olarak geliştiği kabul edilir. Bu anlamda, endometrium dokusunun yumurtalık üzerine dökülmesini kolaylaştırabilecek her türlü sağlık sorunu çikolata kisti gelişimi açısından risk faktörüdür. Aşağıdaki durumlar çikolata kisti gelişmesi için risk faktörleri olarak kabul edilebilir:
Çikolata kisti, yumurtalık dokusunun üzerini kaplayarak sağlıklı kişilerdeki dokunun normal işlevlerinin aksamasına yol açabilir. Aynı zamanda, yapım ve yıkım döngüsünde gelişen çeşitli olaylar sonucunda yumurtalık dokusunda farklı düzeylerde tahribata sebep olabilir. Bu bağlamda, çikolata kisti gelişen kişilerde aşağıdaki belirtiler görülebilir:
Çikolata kistinin nasıl tedavi edileceği belirlenirken; hastanın yaşı, semptomlarının şiddeti ve sıklığı, çocuk sahibi olma planı gibi çeşitli faktörler göz önüne alınır. Bu faktörlere göre hastaya en uygun tedavi şekli planlanır. Bu doğrultuda, çeşitli ilaç tedavileri ile endometriozis kontrol altında tutularak semptomatik tedavi yapılabildiği gibi, farklı girişimsel tedavi yöntemleri ile sorunun tamamen giderilmesi de hedeflenebilir.
Kist küçük boyutlu olduğunda ve hayat kalitesini etkileyen ciddi bir rahatsızlığa yol açmadığında yalnızca takip edilmesi önerilebilir. Yine hafif belirtilere neden olan kistlerde, doğum kontrol hapları gibi hormon dengesini düzenleyici ilaç tedavileri uygulanarak çikolata kistine bağlı semptomların giderilmesi sağlanabilir. Bu tedavi yöntemi, hastalığı kontrol altına alsa da çikolata kistini tamamen gidermez.
Endometriozis dokusunun küçültülerek tedavi edilmesini hedefleyen ilaç tedavileri de mevcuttur. Bu kapsamda, hormon sistemini düzenleyen GnRH hormonu analogları veya antagonistleri tedavide sıklıkla kullanılır. Bu tedavi yöntemi uzun süreli olup, hastada yapay bir menopoz ortaya çıkardığından, hekim kontrolünde düzenlenmesi ve gerekli görüldüğünde yan etkileri açısından ek tedavi yöntemlerine ihtiyaç duyulması gerekli olabilir.
Ciddi ağrı atakları, dört santimetreden büyük kistler, kısırlık gelişen kadınlar veya kanserleşme gelişebilecek kistlerde ise cerrahi yöntem tercih edilir. Ovaryan kistektomi adı bu yöntemde, kapalı olarak (laparoskopik) yapılan bir ameliyatla, kist çevre dokularla birlikte çıkarılır.